Tovenaar...

Door Tjalling van den Bosch

Ruim 50 jaar geleden diende zich een nieuwe (de achtste) wereldkampioen schaken aan; zijn naam klonk als een geweerschot: Tal. Zijn stijl was die van een rücksichtslose aanvaller, voor wie niets te gortig was; zijn stellingen, offers, combinaties, etc. waren vaak dubieus van aard, maar hij toverde ze rustig op het bord. De manier waarop hij de (toen) bezadigde, verstarde schaakwereld binnendrong doet nog steeds denken aan een strafexpeditie. Hij schudde zijn slapende tijdgenoten wakker door stormenderhand de

hegemonie over te nemen. Michail Nechemevitsj Tal (die leefde van 1936 tot 1992) was een Letse schaker; hij bracht het schaken terug naar zijn wortels, zo schrijven schaakkenners nu. De tegenstander moest verslagen worden, niet door een opeenstapeling van positionele voordeeltjes, maar op een zo bruusk mogelijke manier. Dat een winstpartij naderhand, tijdens de post mortem,  niet helemaal door de beugel kon, daar lachte hij schamper om. Paradoxaal was het dat hij er vaak niet in slaagde om correcte combinaties tot een goed einde te brengen (!), terwijl het hem wel lukte om combinaties die een twijfelachtige, verdachte zet bevatten, met succes te bekronen. (Let wel dammers; bij schaken is 'slaan' niet verplicht !)

Sergey Rachmaninov zei ooit over de formidabele pianist Arthur Rubinstein:  "Als hij te exact was, verloor zijn uitvoering iets van haar kostelijke charme. Hij was waarlijk weergaloos, wie weet juist omdat hij zo vol was van menselijke driften, zijn uitvoeringen hadden niets van de volmaaktheid van een machine . . .". Woorden die volledig van toepassing waren op Tal, ook wel de tovenaar van Riga genoemd.

Er zijn honderden verhalen over Tal, maar dat is misschien ooit nog eens een onderwerp voor een ander epistel; we gaan nu over naar de link met onze damwereld. Ook in onze denksport doemt er thans iemand op die enige gelijkenis vertoont (qua spel) met de tovenaar van Riga en dan doel ik op Jan van Dijk uit Ureterp. Van Dijk heeft eenzelfde speelstijl als Tal; hij neemt vaak positionele risico's, plaatst dubieuze offers, om vervolgens combinatief toe te slaan. Halverwege de partij oogt zijn stelling vaak inferieur, maar op één of andere manier zit er toch meer diepgang in, die mij, als eenvoudig dammer, volledig schijnt te ontgaan.

Een 1400+dammer sprak ooit, nadat hij een vanuit positioneel oogpunt superieure stelling net niet tot winst had weten te voeren tegen van Dijk: "Ik was halverwege zeer tevreden over mijn stand, maar vervolgens kreeg ik een tsunami van combinatieve dreigingen over me heen". Van Dijk heeft zich ooit onderworpen aan een masterclass van Anatoli Gantwarg, maar dat vond hij maar niets; de zetten die de Wit-Rus aanprees waren niet aan de Ureterper besteed. Als Jan zijn partijen niet aan de eisen van de geldende positionele eisen voldoen, dan is dat jammer voor die eisen.

Kortom de conclusie is dat van Dijk's spel grote overeenkomsten heeft met dat wat de tovernaar van Riga ooit op het bord bracht en hoe noemen we zo iemand in de damwereld: Kamikaze Jan . . .Is het echter niet te weinig eer voor van Dijk (?); zouden we hem niet beter de tovenaar van Ureterp moeten noemen of nog beter: Tsjoender fan Oerterp . . .

De ontwikkeling die Jan van Dijk de laatste jaren doormaakt wordt prachtig in beeld gebracht door de opmerkingen bij zijn partijen op Toernooibase. Een selectie: Provinciale clubcompetitie 2009/2009, van Dijk - van der Pal uitslag 1-1; "Dit is echt heel erg jammer voor deze partij, waarin snotjoch (van Dijk) wordt weggespeeld. Zwart laat een goede gestroomlijnde strategie zien. Dat wit hier nog een punt aan overhoudt is onrechtvaardig. Zo leert Jan het natuurlijk nooit af om hele reeksen slordige en onverzorgde zetten af te leveren". MTB Open Hoogeveen 2011, van der Star - van Dijk 0-2; "Verbijsterend dat kamikaze Jan hier mee wegkomt".

En dan de omslag: 

Nationale clubcompetitie 2013/2014, van Dijk - Wigchers 2-0; "Tegen snelle Jan de voorstopper opspelen is net zo gevaarlijk als vuurwerkbommen maken". Nationale clubcompetitie 2013/2014, van Oosterum - van Dijk 0-2; "Met Jan achter de schijven is dammen zó gemakkelijk".

Dit is een partij uit de vijfde ronde van de Heerhugowaard Open 2013, achter de witte schijven zat Guido Verhagen en de Tsjoender fan Oerterp dus tegenover hem. Naar welke 'kleur' gaat uw voorkeur uit ?

Wit heeft net (op de 27ste zet) 41-37 gespeeld, van Dijk duikt naar veld 31, dus: (27-31)  38-32  (7-11)  steunveld (7) wordt vrijwillig en definitief door zwart verlaten ! 40-34  (11-16)  43-38  (16-21)  45-40  (31-36)  32-28  (19-23)  28x19  (24x13)  de 2 om 2 naar veld 8 levert natuurlijk niets op dus:  30-24. De witte stelling lijkt een solide bouwwerk, straks eventueel verder met 33-28 etc. . Echter . . . Jan zwaait met zijn toverstaf en (?) . . . jetzt geht's los . . . (22-28)  33x11  (36-41)  26x19  (41x43)  39x48  (14x23)  25x14  (10x50)  en wit geloofde het wel. Het is niet eens zozeer de combinatie op zich, maar vooral de manier waarop van Dijk naar zo'n combinatie 'toe speelt'.

De volgende diagram komt uit de halve finales van het Nederlands Kampioenschap 2014; achter de witte schijven zit Jan van Dijk en Gerbrand Hessing is zijn opponent. Hessing was al eens eerder het slachtoffer geworden van Kamikaze Jan; tijdens de ontmoeting De Oldehove - Witte van Moort (nationale clubcompetitie 28-1-2012) werd de man uit Westerhaar slachtoffer van een turbulente combinatie, door van Dijk ingeluid met een dubbel offer, maar daarvoor verwijs ik u naar Toernooibase (lees ook de commentaren). Waar het mij hier omgaat is deze, mijns inziens, niet al te plezierige (witte) stand van Jan.

 Misschien chargeer ik het wat, maar de witte stand (na de 22ste zet van zwart) is dramatisch; de linkervleugel is bijna uitgespeeld en op de andere vleugel heeft van Dijk nog helemaal geen schijf aangeraakt ! Kunt u zich thans (zie diagram) voorstellen dat de man uit Ureterp over 13 (wederzijdse) zetten met zijn toverstafje gaat zwaaien ?!? Gaat u er maar eens rustig voor zitten:  23.  38-33  (13-18)  33-28  (23x32)  34-29  (24x33)  39x37  dat lucht op, in ieder geval één schijf van rechts naar links overgeheveld ! (19-23)  43-38  (23-28)  40-34  (9-13)  44 39  (14-19)  45-40  (3-9)  37-31  (18-22)  34-38  (12-18)  zwart bouwt een keurige aanval op, toch is hij vlakbij zijn ondergang !?! 42-37  (9-14)  30-25  (19-23)  40-34  (14-19)  en ja toen kwam  26-21  (27x16)  en  38-32 . . . 'Als een donderslag bij heldere hemel' . . . zwart gaf niet direct op natuurlijk, hij kwam nog met (22-27)  maar hij kreeg vervolgens geen kans meer, 2-0 voor de  tsjoender fan Oerterp . . .